honorowy patronat Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. dr hab. Piotra Glińskiego

niedziela, 11 grudnia 2016 r., g. 17.00, Poznań, aula UAM

Feliks Nowowiejski:

• Uwertura do baletu Król wichrów (Tatry) op. 37
• Koncert wiolonczelowy op. 55
• Koncert fortepianowy d-moll „Słowiański” op. 60
• Marsz pretorianów z oratorium Quo vadis? op. 30

wykonawcy:

• Agnieszka Ufniarz – fortepian
• Jan Czaja – wiolonczela
• Orkiestra Symfoniczna Akademii Muzycznej
• im. I. J. Paderewskiego w Poznaniu
• Jerzy Kosek – dyrygent
• Elżbieta Karolak – prowadzenie koncertu

Spotkanie z twórczością Feliksa Nowowiejskiego jest zawsze okazją zetknięcia z jego muzyką zarówno najbardziej popularną, jak i tą, która na estradach koncertowych gości bardzo rzadko. Do mniej znanych publiczności dzieł należy Koncert fortepianowy d-moll op. 60, opatrzony podtytułem „Słowiański”. Jest to jeden z ostatnich utworów Feliksa Nowowiejskiego. Napisany został w roku 1941, kiedy to – po wysiedleniu z Poznania – kompozytor wraz z rodziną mieszkał w Krakowie. Utwór opatrzony jest dedykacją: „Dla mojego najdroższego syna Kazimierza”. Był to drugi syn Nowowiejskiego – pianista, a po wojnie długoletni recenzent muzyczny „Głosu Wielkopolskiego”. Materiał nutowy Koncertu nie został wydany i pozostał w rękopisie. Koncert fortepianowy op. 60 wpisuje się w klasyczną formę, z trzema częściami kontrastującymi tempem i charakterem. Część I utrzymana jest w tempie Allegro con fuoco; cześć II Andantino zawiera pewne cechy programowości dzięki nadaniu pozamuzycznego tytułu Poezja starego Krakowa; określenie tempa w Finale to Vivace assai.

Także Koncert wiolonczelowy op. 55 – który również nie doczekał się druku – nie jest pozycją repertuarową często znajdującą się w programach koncertowych. Skomponowany został w Poznaniu w roku 1938.

Jest to dzieło bardzo rozbudowane, w którym każda z części nacechowana jest intensywną ekspresją. Po żywej części I Allegro con brio następuje spokojne Andante tranquillo, którego kantylenowość podkreśla kompozytor dodatkowym określeniem Aria. Warto w tym miejscu podkreślić, iż w znaczącej liczbie utworów Nowowiejskiego – operach, oratoriach mszach, pieśniach solowych i chóralnych – śpiewność i wokalność mają znaczenie dominujące. Także jego utwory instrumentalne – jak to ma miejsce w Arii z Koncertu wiolonczelowego –naznaczone są pierwiastkiem wokalnym. Z kolei  finałowe Allegro moderato ukazuje jeszcze inną cechę charakterystyczną twórczego myślenia autora Quo vadis? Nowowiejski ujął je w formę passacaglii, jednej z czołowych form muzyki barokowej. Finał utworu odznacza się kunsztowną strukturą formalną i fakturalną.

Uwertura „Tatry” („Król wichrów”)

Jest to wstęp do baletu, którego szkice pochodzą z lat 1909-1914, a więc z okresu, kiedy Feliks Nowowiejski przebywał w Krakowie i pełnił obowiązki dyrektora Towarzystwa Muzycznego. Pierwotny tytuł Leluja został zmieniony na Tatry i wzbogacony o – opartą o legendy i baśnie Podhala – poezję Emila Zegadłowicza. Jako balet-opera, z partiami wokalnymi i recytacją, miał swoją prapremierę w Teatrze Wielkim w Poznaniu w lutym 1929 roku. Spektakl cieszył się bardzo dobrą frekwencją i gościł na poznańskiej scenie 28 razy w ciągu dwóch sezonów. W 1967 roku dzieło pod tytułem „Król Wichrów” przedstawione zostało w Bydgoszczy. W listopadzie 2016 roku utworu w wersji estradowej można było posłuchać w Teatrze Wielkim w Poznaniu. Historia tej kompozycji jest przykładem losów wielu innych utworów ze spuścizny Nowowiejskiego, które nie doczekały się wydania drukiem i są pozostawione w rękopisach.

Marsz pretorianów z oratorium Quo vadis?

To najbardziej znany fragment najsłynniejszego utworu Feliksa Nowowiejskiego, jakim jest oratorium Quo vadis? Dzieło to, dla którego inspiracją była powieść Henryka Sienkiewicza, skomponowane zostało w 1903 roku w Rzymie i Kartaginie, podczas podróży artystycznej, którą kompozytor odbywał jako laureat nagrody im. Giacomo Meyerbeera.

Pierwsze wykonanie oratorium odbyło się w Usti nad Łabą w 1907 roku. Po przyjętej z ogromnym aplauzem prezentacji dzieła w amsterdamskim Concertgebouw w 1909 roku, oratorium wykonywane było z wielkim powodzeniem na wielu estradach koncertowych, a także – pod dyrekcją Nowowiejskiego – m.in. w nowojorskiej Carnegie Hall. Do roku 1939 kompozycję zaprezentowano około 200 razy w ponad 150 miastach Europy, Ameryki Północnej i Południowej.

Utwór, który nosi podtytuł Sceny dramatyczne na chór, sola i orkiestrę, złożony jest z pięciu rozbudowanych części: I – Forum Romanum. Pożar Rzymu, II – Marsz pretorianów. Wyjazd Gwardii Nerona, III – Nocne zgromadzenie w katakumbach, IV – Via Appia. Powrót św. Piotra do Rzymu, V – Quo vadis Domine?

Muzyka Marsza pretorianów – poprzez masywną orkiestrację, wyraziste brzmienie grupy instrumentów dętych i intensywny udział perkusji – jest ilustracją potęgi, bezwzględności i militarnej siły antycznego Rzymu.

Opracowała Teresa Dorożała-Brodniewicz

Organizatorzy i partnerzy: Towarzystwo im. Feliksa Nowowiejskiego, Teatr Wielki w Poznaniu im. Stanisława Moniuszki, Akademia Muzyczna im. I. J. Paderewskiego w Poznaniu, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Muzyki i Tańca – Biuro Obchodów Roku Feliksa Nowowiejskiego

Koncert realizowany był dzięki wsparciu finansowemu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz sponsorów: Veolia, Terlan.