Spis treści

DZIECIŃSTWO

dziecinstwoFeliks Nowowiejski urodził się 7 lutego 1877 roku w Wartemborku – dzisiejszym Barczewie – na Warmii, w zaborze pruskim. Był piątym z jedenaściorga dzieci Franciszka i Katarzyny.

Dzieci dorastały w realiach zgermanizowanej Warmii, ale wychowywane były w duchu patriotyzmu, poszanowania polskiej tradycji i kultury. Ojciec, z zawodu krawiec, śpiewał w chórze kościelnym, a w swoim domu prowadził bibliotekę Towarzystwa Czytelni Ludowych. Rodzice przekazali Feliksowi zamiłowanie do pieśni, zwłaszcza kościelnych i ludowych. Atmosfera w jakiej dorastał ukształtowała światopogląd i wrażliwość artysty, co miało wpływ na całe jego życie i twórczość.

W 1887 roku, po pięciu latach nauki w miejscowej szkole elementarnej, Feliksa wysłano do szkoły muzycznej przy klasztorze jezuitów w Świętej Lipce na Mazurach. Uczył się tam śpiewu, gry na organach, skrzypcach, fortepianie, waltorni i wiolonczeli, zgłębiał tajniki harmonii.

W szkole wyróżniał się talentem i poziomem zaawansowania gry na organach. Często koncertował i improwizował podczas uroczystości kościelnych. Tradycyjne melodie i teksty pieśni, śpiewanych przez pielgrzymujących do Świętej Lipki, głęboko zapadły Nowowiejskiemu w pamięć, a nawiązania do nich odnajdujemy w jego późniejszej twórczości.

 

 


 

LATA MŁODZIEŃCZE

lata mlodzienczeW 1893 roku Nowowiejski zamieszkał u ojca w Olsztynie. Mistrz krawiecki przeniósł się do, rozwijającego się wtedy bardzo szybko, miasta licząc na lepsze zarobki. Nastoletni Feliks zaciągnął się do orkiestry Wschodniopruskiego Pułku Grenadierów, w której grał na różnych instrumentach. Już wtedy młody muzyk i kompozytor zdobył pierwszy rozgłos.

Perspektywa podjęcia pracy przesądziła o decyzji kontynuowania nauki i podnoszenia kwalifikacji zawodowych. W 1898 roku Nowowiejski studiował grę na organach w Konserwatorium Sterna w Berlinie pod kierunkiem królewskiego dyrektora muzyki Ottona Dienela. Uczęszczał też na zajęcia z teorii, kontrapunktu, kompozycji i chorału gregoriańskiego.

1 października 1898 roku Feliks Nowowiejski rozpoczął pracę jako organista w kościele farnym w Olsztynie. Jednak w 1899 roku zdecydował się kontynuować naukę ­ ambitny i energiczny muzyk pragnął wyjechać do większego miasta, studiować.

W 1900 roku ukończył trzymiesięczny kurs musica sacra w Szkole Muzyki Kościelnej w Ratyzbonie.

W kwietniu 1900 roku został przyjęty do Szkoły Mistrzów, wydziału Akademickiej Wyższej Szkoły Muzycznej przy Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie, gdzie studiował kompozycję pod kierunkiem Maxa Brucha. Równolegle Nowowiejski uzupełniał wiedzę z zakresu literatury, muzykologii i estetyki na berlińskim Królewskim Uniwersytecie im. Fryderyka Wilhelma.

Pobyt w Berlinie był dla Feliksa Nowowiejskiego nie tylko czasem nauki, wypełniała go również praca zawodowa. Po ukończeniu studiów w berlińskiej Akademii Nowowiejski związał się ze środowiskiem licznej Polonii berlińskiej. Był organistą i dyrygentem chóru w kościele oo. dominikanów pw. św. Pawła, współpracował też z innymi zespołami amatorskimi, przede wszystkim z chórami polonijnymi. Znając specyfikę nieprofesjonalnych zespołów wokalnych, wiedząc też, że chóry te odczuwały dotkliwy brak rodzimych utworów, komponował dla nich pieśni, które w tym środowisku cieszyły się ogromną popularnością.

 


 

CZAS NAGRÓD I UZNANIA

W 1898 roku Nowowiejski otrzymał I nagrodę w konkursie kompozytorskim w Londynie zorganizowanym przez pismo „The British Musician” za marsz Pod sztandarem pokoju. Był to początek międzynarodowych sukcesów artysty.

W 1902 roku Feliks Nowowiejski otrzymał nagrodę im. Giacomo Meyerbeera za oratorium Powrót Syna MarnotrawnegoUwerturę romantyczną. Nagroda, przyznawana najzdolniejszym studentom kompozycji, nakładała na laureata obowiązek odbycia podróży artystycznej oraz nadsyłania nowych kompozycji.

We wrześniu 1902 roku młody artysta wyruszył w drogę – Niemcy, Włochy, Francja, Belgia, Czechy i Austria. Odwiedził najważniejsze europejskie centra muzyczne – Paryż, Rzym, Brukselę, Monachium, Lipsk, Wiedeń i Pragę, co umożliwiło mu kontakt z wybitnymi kompozytorami. Podróż poszerzył o wizytę u brata Rudolfa, przebywającego wówczas w Kartaginie w Afryce Północnej.

Feliks Nowowiejski skomponował w tym czasie poematy symfoniczne Beatrycze oraz  Nina i Pergolesi.

W 1903 roku za uwerturę orkiestrową Swaty polskie zdobył I nagrodę im. L. van Beethovena w Bonn, ufundowaną przez Ignacego Jana Paderewskiego.

W 1904 roku Feliks Nowowiejski po raz drugi zdobył nagrodę im. Giacomo Meyerbeera, za Symfonię a-moll Symfonię h-moll. Tym razem artysta fundusze przeznaczył na dalszą naukę w Szkole Mistrzów pod kierunkiem Maxa Brucha. Studiował kompozycję, dyrygenturę i grę na organach.

W 1905 roku artysta skomponował oratorium Znalezienie św. Krzyża

W 1906 roku otrzymał dyplom Szkoły Mistrzów wydziału Akademickiej Wyższej Szkoły Muzycznej przy Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie.

W 1907 roku otrzymał kolejne nagrody ­ I nagrodę w konkursie kompozytorskim w Chicago za kantatę Piotr Skarga na chór, orkiestrę i organy oraz I nagrodę w konkursie kompozytorskim „Echo” we Lwowie za kantatę Żałobny pochód Kościuszki na Wawel na chór a cappella.

 


QUO VADIS?

quo vadisW 1903 roku w Rzymie Feliks Nowowiejski skomponował najsłynniejsze swoje dzieło ­ inspirowane powieścią Henryka Sienkiewicza oratorium Quo vadis?.

22 października 1909 roku Quo vadis? wykonano w amsterdamskim Concertgebouw. Oratorium zostało przyjęte owacjami. Artysta został ukoronowany pozłacanym wieńcem laurowym, a obecna na koncercie holenderska królowa Wilhelmina podarowała mu swój pierścień. Amsterdamska realizacja dzieła rozpoczęła triumfalny pochód oratorium przez światowe sceny. Utwór spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem publiczności na całym świecie. W dwudziestoleciu międzywojennym prezentowany był około 200 razy w miastach całej Europy i obu Ameryk.

W 1912 roku wykonanie oratorium Quo Vadis? w nowojorskiej Carnegie Hall poprowadził sam Feliks Nowowiejski. Był pierwszym polskim dyrygentem, który wystąpił w tej słynnej sali. Później jego nazwisko pojawiło się na afiszach koncertowych amerykańskich metropolii.

W Polsce oratorium wykonano po raz pierwszy we Lwowie (1911), następnie w Warszawie (1912). Muzyczny Poznań poznał dzieło w 1914 roku.

Polski muzykolog Włodzimierz Poźniak w pracy „Z dziejów kultury muzycznej” pisał, że Quo vadis? Nowowiejskiego jest dziełem, które z całej polskiej literatury muzycznej po Chopinie zdobyło największe powodzenie na świecie.

 


KRAKÓW, I WOJNA ŚWIATOWA

krakowW 1909 roku Nowowiejski przeniósł się z Berlina do Krakowa, gdzie do 1914 roku pełnił funkcję dyrektora Towarzystwa Muzycznego. Był organizatorem życia koncertowego w mieście, odpowiadał za kształtowanie profilu repertuarowego. Działał jako dyrygent, pedagog i organista, prowadził stałe koncerty symfoniczne – obok repertuaru tradycyjnego popularyzował utwory współczesne, przede wszystkim polskie.

W tym samym czasie koncertował również za granicą jako dyrygent i organista.

W 1910 roku Nowowiejski współorganizował obchody 500-lecia zwycięstwa pod Grunwaldem. Podczas uroczystego odsłonięcia pomnika Władysława Jagiełły, ufundowanego przez Ignacego Jana Paderewskiego, maestro poprowadził 600-osobowy chór, który odśpiewał specjalnie na tę uroczystość skomponowaną Rotę do słów wiersza Marii Konopnickiej. Pieśń ta szybko stała się nieoficjalnym hymnem Polski.

W Krakowie artysta poznał swoją przyszłą żonę – młodą pianistkę Elżbietę Mironiuk. W 1911 roku Feliks i Elżbieta wzięli ślub. Przez wszystkie lata żona dzielnie wspierała męża w jego pracy artystycznej, organizowała dom w taki sposób, by kompozytor bez przeszkód mógł poświęcić się pracy twórczej. Razem wychowali czterech synów.

Wybuch I wojny światowej w 1914 roku wstrzymał plany artystyczne kompozytora. Nowowiejski został wcielony do wojska pruskiego i skierowany do stacjonującej w Berlinie orkiestry wojskowej.

Po zakończeniu wojny artysta włączył się w nurt życia Polonii, nie pozostawał też obojętnym na wydarzenia w Polsce. Chęć wyrażenia solidarności z rodakami walczącymi w Powstaniu Wielkopolskim zainspirowała Feliksa Nowowiejskiego do skomponowania Marsylianki Wielkopolskiej. Z tego okresu pochodzą też inne pieśni patriotyczne, m.in. Marsz wojenny Generała Dowbór-Muśnickiego.

Nowowiejski nawiązał kontakt z Warmińskim Komitetem Plebiscytowym i rozwinął działalność propagandową na rzecz przyłączenia południowych ziem Powiśla, Warmii i Mazur do Polski. Zorganizował szereg koncertów w Polsce centralnej oraz na terenach objętych plebiscytem, występując na nich jako dyrygent i pianista.

 


POZNAŃ

poznanW 1919 roku kompozytor związał się na stałe z Poznaniem. Znalazł tu atmosferę sprzyjającą rozwojowi talentu i podejmowaniu różnorodnych inicjatyw artystycznych i społecznych. w 1929 roku zamieszkał ostatecznie w domu przy al. Wielkopolskiej 11, gdzie dziś mieści się Salon Muzyczny – Muzeum Feliksa Nowowiejskiego. W latach 1920-1927 współtworzył Wydział Muzyki Kościelnej w Konserwatorium Poznańskim. Uczył harmonii, kontrapunktu, harmonizacji chorału i instrumentacji, a od 1923 roku wykładał w klasie organów.

Poza pracą pedagogiczną Feliks Nowowiejski uczestniczył aktywnie w życiu muzycznym miasta i Wielkopolski, koncertował i komponował. Był dyrygentem Miejskiej Orkiestry Symfonicznej i propagatorem nieznanych w Polsce dzieł Maurice'a Ravela, Alberta Roussela, Florenta Schmitta, Igora Strawińskiego i innych, a także pierwszym wykonawcą twórczości rodzimej, w tym utworów powstających w ówczesnym Poznaniu, takich kompozytorów jak m.in. Tadeusz Zygfryd Kassern, Stefan Bolesław Poradowski, Tadeusz Szeligowski.

28 listopada 1924 roku w poznańskim Teatrze Wielkim odbyła się prapremiera 3-aktowej opery Legenda Bałtyku Feliksa Nowowiejskiego. Dzieło cieszyło się w Polsce ogromnym powodzeniem, zostało uznane za jedną z trzech oper narodowych.

Artysta starał się uczestniczyć w ważnych wydarzeniach w regionie, często odpowiedzialny był również za ich oprawę muzyczną. 16 maja 1929 roku w Poznaniu podczas uroczystego otwarcia Powszechnej Wystawy Krajowej, w obecności Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, odegrano specjalnie skomponowany przez Nowowiejskiego Hejnał Triumfalny na chór mieszany z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej. W ramach towarzyszącego wystawie Zjazdu Śpiewaczego, chór liczący kilkanaście tysięcy śpiewaków pod batutą kompozytora wykonał słynny utwór Ojczyzna, Psalm 136 (Jeruzalem) w tłumaczeniu Jana Kochanowskiego.

 

Pod koniec lat 20. XX w. Nowowiejski rozpoczął wieloletnią współpracę z Polskim Radiem. Na antenie występował w roli kompozytora i wykonawcy. Jego koncerty, a zwłaszcza recitale organowe w poznańskich kościołach, transmitowane były na całą Polskę. W 1929 roku wpisał do Księgi Pamiątkowej Rozgłośni Poznańskiej pierwsze takty Roty, które po wojnie stały się sygnałem tej stacji. Można usłyszeć je również dzisiaj – w różnorodnych opracowaniach – na antenie Radia Poznań. Współpraca Nowowiejskiego z Polskim Radiem trwała do ostatniej audycji przed wybuchem II Wojny Światowej ­ 1 września wieczorem transmitowany był na antenie recital organowy artysty, przerwany nalotem bombowym.

 


DZIAŁALNOŚĆ CHÓRALNA, PIEŚNI

dzialanosc choralnaFeliks Nowowiejski prowadził wiele poznańskich chórów, działał w Wielkopolskim Związku Kół Śpiewackich. Był członkiem komisji artystycznych konkursów i festiwali.  W 1920 roku założył Chór Narodowy liczący około 500 osób. W 1922 roku objął stanowisko kierownika artystycznego Chóru Męskiego „Echo”, współpracował z Towarzystwem Śpiewu „Harmonia” i chórem „Rota”.

W tym czasie powstało wiele dzieł z bogatej twórczości chóralnej artysty.

Nowowiejski komponował pieśni patriotyczne, odwołujące się do polskiej historii, m.in.  Testament Bolesława Chrobrego do słów Edmunda Ligockiego (1924), Ojczyzna – Psalm 136 (Jeruzalem) w tłumaczeniu Jana Kochanowskiego (1929), Do Ojczyzny do słów Zygmunta Krasińskiego (1930), Kantata op. 54 (o bohaterze) do słów Cypriana Kamila Norwida (1939), O polski kraju święty do słów Władysława Bełzy oraz hymny, m.in. Hymn Górnośląski, Hymn Kaszubski, Hymn Pomorski, Hymn Warmijski, Hymn Wszechsłowiański.

Obecne w muzyce Nowowiejskiego pieśni inspirowane muzyką ludową (zwłaszcza kaszubską), wskazują na korzenie artysty – polskość, świadomość tożsamości narodowej, która go tworzy, kształtuje. Opracowania owych melodii ukazywały się głównie w zbiorach np. Śpiewnik górnośląski (1923), Warmijskie pieśni ludowe (1930), Dziesięć regionalnych polskich pieśni ludowych (1934).

Istotnym nurtem twórczości uczynił muzykę religijną. Komponował zarówno dzieła bezpośrednio związane z liturgią, w tym dziewięć cykli mszalnych w języku łacińskim i polskim, jak i motety, psalmy, hymny kościelne, kolędy, pieśni nabożne, opracowania Stabat MaterVeni Creator – wykonywane nie tylko podczas nabożeństw, ale także w salach koncertowych.

Każdej z tych dziedzin oddawał się z właściwą sobie pasją i w każdej z nich osiągał sukcesy przynoszące mu uznanie i rozgłos. Za wieloletnią pracę nad popularyzowaniem kultury muzycznej wśród Polaków i pracę w ramach amatorskiego ruchu artystycznego Feliks Nowowiejski otrzymał w 1936 roku Odznakę Honorową Zjednoczenia Polskich Zespołów Śpiewaczych i Muzycznych.

 


KOMPOZYTOR ZNANY I CENIONY

kompozytorLata poznańskie należały do najbardziej twórczych w  życiu Feliksa Nowowiejskiego. W okresie międzywojennym skomponował wielkie dzieła przeznaczone na scenę operową i estradę. W tym czasie powstały balety: Malowanki LudoweLeluja (Tatry), opera Legenda Bałtyku oraz szkice dwóch innych oper. Z tego okresu pochodzą śpiewniki szkolne o tematyce regionalno-patriotycznej, wiele utworów na chór z orkiestrą, a wśród nich Ojczyzna – Psalm 136 (Jeruzalem) ze słowami Jana Kochanowskiego. Komponował też utwory organowe. Pozostawił m.in. dziewięć symfonii organowych (1930) i cztery koncerty organowe (1939). W 1931 roku w uznaniu dla twórczości organowej otrzymał honorowe członkostwo działającego w Londynie The Organ Music Society. Spod jego pióra wyszło wiele utworów na orkiestrę i instrumenty solowe z towarzyszeniem orkiestry, cykl pieśni na sopran z fortepianem Róże dla Safo

Feliks Nowowiejski ­ wybitny improwizator na organach ­ wzbogacił historię wirtuozerii instrumentalnej, odbywając szereg podróży koncertowych m.in. do Londynu, Paryża, Rzymu, Berlina, Lipska, Lwowa. Odnosił sukcesy grając utwory własne, jak również dzieła innych twórców. W relacjach z jego koncertów podkreślano bogactwo i różnorodność jego repertuaru organowego. Jego aktywność w dziedzinie popularyzacji muzyki organowej na ziemiach polskich była działalnością pionierską.

Dorobek kompozytorski Feliksa Nowowiejskiego jest imponujący, a jego działalność artystyczna stanowi znaczący wkład w rozwój kultury miasta i regionu. Aktywne życie artystyczne oraz to, co osiągnął dzięki swej pracy budzą szacunek i podziw. Wielopłaszczyznowa działalność Feliksa Nowowiejskiego i wpływ na kształtowanie życia kulturalnego Polski nie pozostały niezauważone. Wśród licznych odznaczeń, którymi go uhonorowano należy wskazać przede wszystkim Państwową Nagrodę Muzyczną (1935), godność Szambelana Papieskiego (1935) i Krzyż Komandorski Orderu „Polonia Restituta” (1936).

Feliks Nowowiejski zmarł w Poznaniu w 1946 roku, jego pogrzeb stał się wielką, narodową manifestacją. Pochowano go w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu.

 

opr. Iwona Fokt

Powstanie strony dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Nowowiejski 2017” realizowanego przez Instytut Muzyki i Tańca oraz z budżetu Miasta Poznania w ramach projektu „Nowowiejski w Poznaniu dawniej i dziś”

imit Ministerstwo Kultury Feliks Nowowiejski2017 Miasto Poznań

Towarzystwo im. Feliksa Nowowiejskiego Salon Muzyczny Feliksa Nowowiejskiego

© Nowowiejski.pl 2024   Polityka Prywatności
Design i wykonanie: Solmedia Poznań
tekst

Zwracamy się z apelem o zgłaszanie i przekazywanie dokumentów związanych z aktywnością artystyczną, naukową i organizacyjną Feliksa Nowowiejskiego, a pozostających w zbiorach prywatnych.

Będziemy bardzo zobowiązani za wypożyczenie dokumentów w celu ich skatalogowania oraz za wyrażenie zgody na włączenie niektórych materiałów w oryginale do zbiorów Archiwum Salonu Muzycznego.

Jeżeli będzie taka potrzeba Archiwum sporządzi kopię cyfrową dla darczyńcy.

Cenne byłyby nie tylko fotografie, korespondencja, prasa, druki ulotne, pocztówki, nagrania dźwiękowe, filmy, ale również wspomnienia, zapiski oraz inne ciekawostki. Pozyskane tą drogą dokumenty w znaczący sposób poszerzą i wzbogacą archiwalia kompozytora; będą też mogły być udostępniane w celu ich naukowego opracowania a najciekawsze z nich będą wykorzystywane w przyszłości przy organizowanych wystawach oraz wydawnictwach źródłowych.

Informacja o darczyńcach, za ich zgodą, zostanie opublikowana na stronie internetowej.

Jesteśmy przekonani, iż każda opowieść, wspomnienie, pamiątka – poszczególnych osób i rodzin pomogą przybliżyć przeszłość tak nieodległą, a ciągle tak mało znaną.

Jeżeli mają Państwo pytania lub są zainteresowani przekazaniem materiałów, prosimy o kontakt